Kurdistan Teali Cemiyeti Kuruldu [17 Aralık 1918]

Kurdistan Teali Cemiyeti Kuruldu [17 Aralık 1918]
3 Nisan 2009 KurdistanTime
Kürdistan Teali Cemiyeti 17 Aralık 1918′de İstanbul’da kuruldu. Cemiyetin başkanlığına Seyit Abdülkadir, genel sekreterliğine ise Hüseyin Şükrü Bey seçilmişlerdi. Dr. Şükrü Sekban, Muhittîn Namî, Babanzade Hikmet Bey ve Aziz Bey ise cemiyetin yönetim kurulu üyeleriydiler. İstanbul merkez şubenin dışında Diyarbekir, Bitlis ve Elazığ’da da şubeleri açılan cemiyetin amacı, “Kurdistan’ın madden ve manen ileritilmesi ve yükseltilmesine ve Kürt milletinin İslam terbiyesi, fikri ve ruhi vasıflarına ilişkin hususları üzerinde çalışmalar yapmak” olarak belirtiliyordu. 11 Ekim 1920′de Osmanlı Hükümeti, Kürt Teali Cemiyeti’nin kapatılması kararını aldıysa da cemiyet, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş günlerine kadar faaliyetlerine devam etti. Nitekim Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi tarihinde ‘zararlı cemiyetler’in en başında göründü.
KÜRDİSTAN TEÂLİ CEMİYETİ NİZAMNAMESİ
Madde 1 - Kürtlerin menati-i umumiyesinin temin ve teshili inkişafi maksadıyle “Kürdistan Teali Cemiyeti” nâmı ile bir cemiyet teşekkül etmiştir. Merkezi İstanbul’dadır. Kürdistan’da ve indelhace sair yerlerde şubeler küşad edecektir. Aynı maksada çalışacak cemiyet ve akvam-ı saire ile teşrik-i mesai eder.
Madde 2 - Cemiyet maksadına vüsül için, her lisanda yevmi ve mevkut gazete, risale ve kitaplar neşir ve mütalâahaneler, mektepler ve matbaalar tesis edecek ve gece dersleri, konferanslar verecek ve münasip yerlere heyet-i irşadiyeler gönderecek ve her nevi müsesat-ı hayriye ve içtimaiye vücude getirecektir.
Madde 3 - Sui ahlâkla müştehir olmayan her Kürt ve Kürt olmayan ve cemiyetin maksadına hizmet etmesi memul bulunan herkes cemiyete aza olabilir.
Madde 4 - Cemiyet azalıklan müessis, âmil ve tabiî namile üç sınıfa ayrılır.
1 - Esna-yı duhulde asgari dört lira duhuliye ita ve şehri bir lira taahhüt eden aza-yı müessiden olur.
2 - Hin-i duhulde asgari iki lira duhuliye ve şehri bir lira taahhüt eden zevat aza-yı tabiiyeden olur.
3 - Mebde-i duhulde asgari beş kuruş duhuliye ve şehri iki kuruş taahhüt eden zevat aza-yı tabiiyeden olur.
Madde 5 - Cemiyetin varidatı azaların duhuliye ve şehriyelerinden mütehassıl mebaliğ ile teşebbüsat-ı cemiyetten, teberrüat ve saireden mütehassıl mebaliğdir.
HEY’ET-İ İDARE
Madde 6 - Hey’et-i idare bir reis ve iki reis vekili ve on üç azadan ibarettir: Muhasebeci ile başkatip ve veznedar ve katip aza meyanmda intihap olunur.
Reis mutlaka aza-yı müessise meyanından, diğerleri müessis, âmil ve tabiî azalardan rey-i hafı ile intihap olunur. Müddetleri bir senedir. Sene nihayetinde âtide beyan olunacak heyet-i umumiyenin hin-i akdinde yeniden hey’et-i idare intihap olunur. Evvelki heyetin tekrar intiabı caizdir.
Bu heyelin fevkinde bir heyet-i istişare bulunacaktır. Hey’et-i istişare indelicap meşâyih ve ulema ve şürefa ve ümeradan heyet-i umumiyenin intihabiyle teşkil edilir.
Madde 7 - Hey’et-i idare riyasetinin inhilâli takdirinde riyasete reis-i sani inhisalinde yerine reis-i mezkûrun madununda haiz-i rey olan zat ikame edilir. İnhilâl edecek azalığa heyetin ekseriyet-i ârası ile bir zat intihap olunur.
Madde 8 - Veznedarın mükellif olması şarttır.
Madde 9 - Hey’et-i idare bir sene-i kâmile zarfında nizamname-i dahilî mucibince cemiyetin her nevi umur ve muamelâtmı tedvir eder ve bu müddet zarfındaki teşebbüsat ve icraattan yegâne mesul bulunur.
Madde l0 - Hey’et-i idare haftada lâakal bir defa içtima eder.
Madde 11 - Hey’et-i idare mukarreratı ekseriyet-i arâ ile ittihaz edilir. Fazla bir rey ekseriyeti temin eder.
Madde 12 - İçtimaın ruznamesi içtima’dan evvel Reis ve kâtib-i umumi tarafından ihzar ve heyete tebliğ olunur. İttihaz olunan mukarrerat defteri mahsusuna kayd ve zeyri onu ittihaz eden hey’et tarafından imza edilir ve karara itiraz eden aza mevaddi mukarrere zeyrine esbab-i itiraziyeyi kayıt ve imza eder. Hey’et-i idare kendisini terkip eden onaltı azadan dokuzu olmadıkça ittihaz-ı mukarrerat edemez.
Madde 13 - Sene hitamında hey’et-i idare hey’et-i umumiyeyi içtimaa davet eder. İçtimaın ilânı yevmi içtimadan lâakal onbeş gün evvel yapılır.
HEY’ET-İ UMUMİYE
Madde 14 - Hey’et-i umumiye cemiyetin her nevi azasından teşekkül eder. Madde 15 - Vâki olacak dâvete vakti muayyeninde icabet eden mikdarı azanın içtimai ile hey’et-î umumiye teşekkül eder ve her nevi kararlar ittihaz edebilir.
Madde 16 - Hey’et-i umumiye senede bir kere ağustosun otuzbirinci günü alelâde içtima eder. Hey’et-i idarenin kararı veyahut aynı bir merkezin bir sülüs azasının talebiyle bir defaya münhasır olmak üzere suret-i fevkalâdede içtimai mümkündür.
Madde 17 - Hey’et-i umumiye nisap husulünden sonra müessis azanın en yaşlısı tarafından mezkûr içtima için bir reis ve kâtip intihabına dâvet olunur. İntihap olunan reis, hey’et-i idarenin muamele-i intihabiyesine yardım etmek üzere aza-yı mevcude arasından ayrıca yedi zat tayin eder.
Madde 18 - Hey’et-i umumiye bir senelik hûlasa-i hesabiye ve icraatı gösteren mazbatayı istima ve münakaşa neticesinde tasdik eder. Badehu intibahata şüru ile (6) mcı madde mucibince yeni hey’et-i idareyi ve kongre azasını intihap eder.
Madde 19 - Reylerin tasnif ve neticesinin ilânı aynı içtima iptidasında icra edilir.
KONGRE
Madde 20 - Senede bir defa Merkez-i Umumide içtima eder. Cemiyetin hali malisini ve bir senelik icraatını tedkik ve tasdik eder. Ertesi seneye ait umum şuabatın bütçelerini tedkik ve tâyin ve indellüzum cemiyet nizamnamelerinde tadilât icra eder. Kongrenin içtima ve suret-i müzakeresini irae eden tafsilât nizamname-i dahilide münderiçtir. Kongreye her şubeden lâakal bir zat intihap olunur.
KASA, TAHSİL-İ VARİDAT, SARFİYAT VE UMUR-U TAHRİRİYE
Madde 21- Bütün azanın duhuliye ve şehriyeleri yekûnunun yüzde yirmisi kasada hıfz ve mütebazisi bir bankaya tevdi olunur.
Madde 22 - Cemiyet varidat ve mesarifini defatiri mahsusasına müdekkikane kaydetmek veznedarın ve bu muamelenin usulü dairesinde ïcrasını teftiş Reisin vazifeleridir.
Madde 23 - Taahhüdat-ı şehriye ve her nevi varidat-ı cemiyet koçanlı makbuzlarla ahzedilir. Bunların numarası sene dahilinde ve bilâfasıla teselsül eder. Bu makbuzat cemiyetin mühr-ü resmisi ile reis ve veznedarın imzasını ihtiva eder.
Madde 24 - Sarfiyat ve kabziyat evrak-ı sübutiye ile ve şekl-i kanuniye muva- fık bir surette icra olunur.
Madde 25 - Makbuz verilmeden hiçbir kimseden bir para alınamıyacağı gibi marülzikr evrak-ı sümutiyesi sandığa konulmaksızın masraf dahi edilemez.
Madde 26 - Kasaya para vaz ve ihracı behemehal reis ve veznedar ve heyet-i idare azalarından hazır bulunandan bir zâtın huzuru ile mümkündür. Anahtar daima veznedarda bulunur. Sandığı, reis ve hazır bulunan aza mühürlerler.
Madde 27 - Evrak- muhabereyi imza hakkı reisin veya vekilinindir ve bu imza daima mûhr-ü resmi ile beraber bulunur.
Madde 28 - Umur-u tahririyenin ve Cemiyet kütüphanesinin idaresi kâtibe aittir.
İNZİHAT
Madde 29 - Cemiyetin programı ile muayyen esas ve maksat hilâfında harekette bulunanlar heyet-i idare kararı ile bir daha girmemek üzere azalıktan çıkarılır.
Madde 30 - Müteahhid olduğu şehriyeyi bilâmazeret üç mah tediye etmeyenler veya cemiyetçe memur edildiği vazifeyi üç defa vaki olacak ihtara rağmen ifa etmeyenler müstafi addolunur.
Madde 31 - Cemiyetin ait mebani dahilinde kumar, müskirat isitmali memnu olup muhalif harekette bulunanlar idare kararıyle tenbih ve tekerrürü halinde cemiyetten çıkarılır.
Madde 32 - Cemiyetin malik olduğu nükut ve emvali menkule ve gayr-ı menkule üzerinde azadan hiçbir fert hiçbir türlü hakkı tasarruf iddia edemez.
Madde 33 - Aynı merkeze merbut azadan bir sülüsün talebiyle hey’et-i idare hesabatının her zaman rüyeti mümkündür.
Madde 34 - Şuabatın merkeze nazaran vaziyeti nizamname-i dahili ile tayin edilecektir.
KÜRDİSTAN TEÂLİ CEMİYETİ’NİN NİZAMNAME-İ DAHİLİSİ
Madde 1- Hey’et-i Umumiye “Kürdistan Teâli Cemiyeti” merkez-i umumisinde mizamname-i esasinin 14′ncü maddesi mucibince teşekkül ve 18′ncï maddesinde muharrer vezaifı ita eder.HEY’ET-İ İSTİŞARE
Madde 2 - “Hey’et-i İstişare” nizamname-i esasinin 6′ncı maddesinin fıkra-i ahiresinde beyan edildiği veçhile hey’et-i umumiyenin intihabı ile zevat-ı malumeden ve hey’et-i idare azalığından istifa edip şerait-i lazımeyi haiz olunduğu halde hey’et-i idare tarafından bera-yı intihap esamileri hey’et-i umumiyye arzolunan zevattan teşekkül eder. Madde 3 - “Hey’et-i İstişare”ye aza olacak zevatın mensup olduğu hanedanın beynelekrad malûm ve şayan-ı hürmet olması veya o vazifeye irşat ve telkini kalben ve kalemen ifaaya muktedir erbab-ı fikir ve kalem, yahut irfan ve kemali ile müştehir fudaladan olması şarttır.HEY’ET-İ İSTİŞARENİN VAZİFESİ
Madde 4 - “Hey’et-i İstişare”nin vazifesi nizamnamesi esasının birinci maddesinde muharrer makasıd-ı cemiyetin hıfzile, çıkmasına çalışmak ve Kürdistan’ın maddeten ve manen terakki ve tealisine ve Kürt kavminin terbiye-i İslamiye fıkriye ve ruhiyesine mütelalik hususatı tezekkür ile beraber hey’et-i idarenin hal edemediği ve ehemmiyet itibariyle hey’et-i umumiyye içtimâına kadar tehirinde mahzur gördüğü mesail hakkında esbab-ı mucibe beyaniyle müştereken o içtimaa mahsus olmak üzere aralarında intihap edecekleri bir zatın taht-ı riyasetinde biliçtima iltihaz-ı karar ile hey’et-i idare tarafından ihtisaslarına göre teşkil edilen encümenler mukarreratını tetkik veyahut kendileri tarafından herhangi bir madde üzerine kaleme alacakları raporları hey’et-i idareye tevdi eder.
Madde 5 - “Hey’et-i İstişare” her içtimaında yalınız o müzakereti idare etmek üzere içlerinden bir reis ve reis vekili ile bir kâtip intihap eyler. Ayda laakal bir defa muntazaman merkez-i umumide akd-ı içtima eder.
Beş içtimada mütevaliyen bilâmazaret bulunmayan aza müstafı addolunur ve ekseriyetle yerine diğeri intihap olunur. Hey’eti İstişare’nin azası mahdut ve muayyen değildir.
HEY’E-T-İ İDARE
Madde 6 - Suret-i teşekkül ve içtimaı ve aded-i azası nizamnamei esasinin (6-13)’ncü maddelerinde beyan edilen hey’et-i idare makasıdı cemiyetin temin ve teshil husulü için mukarrerat-ı lazımeyi ittihaz, lüzum görülen mahahde şuabatın teşkil ve merkez-i umumî ile münasebetlerini tanzim ve idare ile beraber icabında cemiyetin her nevi azasından irşadı ve sair hey’etleri intihap ve konferans, mevize, merasim günlerini tayin eder.
Madde 7 - “Hey’et-i idare” efkâr-ı fukaradan olup muhtac-ı muavenet Kürt efradının zükür ve inâsına muavenet karşılığı olmak üzere her aybaşında münasip bir meblag tayin ve tefrik ve yine kendi kararıyla muhtacına tevzi eder.
Madde 8 - Cemiyetin nizamname-i esasisi mündericatına tatbik-i kabil olmayan esbab-ı mübreme husulünde hey’et-i idare kendi içtihadiyle de ittihaz-ı mukarrerat edebilir.
Madde 9 - İdare heyeti rüesası evvelce tanzim edilen ruzname-i müzakerat mucibince müzakeratın hüsn-ü cereyanını temin ve idare eder. Ruznameye bir gün evvel ithal edilmeyen mevad takrir suretinde teklif olunur.
Madde 10 - Kürdistan Teâli Cemiyeti namına gelen evrakın açılabilmesi hakkı reis veya reis vekiline aittir.
Evrak-ı varide ehemmiyeti nazar-ı itibare alınmadan bilâ istisna ruznameye bilithal idare heyetine tebliğ olunur ve hey’et-i idare kararıyle istişare veyahut umumi heyete de arzolunabilir.
Madde 11 - “Hey’et-i idare” tarafından müntehap olup hey’et-i idare azasından olması meşrut bulunan katip cemiyetin “katib-i umumisi”dir. Bütün karar muhabere ve tebliğlerin ve müesses, âmili tabii azalara mahsus bulunan kayıt ve esas defterlerinin zapt ve tahriri vazifesi ile mükelleftir.
Madde 12 - Müesses, amil, tabii azaların evvelen hüviyetlerini, saniyen ikamet mahallerini, salisen duhul tarihlerini, rabian taahhüt ettikleri aylıkları, hamisen cemiyetin maksatlarından birinin husulü için deruhte eyledikleri vazifeleri sırasıyla kaydetmek katib-i umuminin cümle-i vezaifindendir.
Madde 13 - Resmi mühür bir kutu içine konularak reis veyahut reis vekillerinin biri ile katib-i umumi ve bir aza taraflarından mühürlenecek ve bunlardan ikisi hazır bulunmadıkça açılamıyacaktır. Hiç biri bulunmadığı takdirde hey’et huzurunda da açılabilir.
Madde 14 - “Hey’et-i İdare”, muhasip, katip ve veznedar ve sair memurların muamelatını her zaman teftişe selahiyettardır. Muhasebeci ve veznedar tarafından tanzim olunacak şehriye, varidat ve masarifat cetvelleri mumaileyhimanın muvecehesinde bir reis vekili ile iki aza tarafından usulü cibayet ve masrafla tevfikan tetkik edildikten sonra meclis-i idarenin tasdikine arzedilir ve badeddasdik bir suret-i musattakası cemiyet salonuna talik edilir.
Madde 15 - “Hey’et-i İdare” hitam müddetinden bir ay evvel umumi hey’et-i içtimaa davet eder.
Madde 16 - “Hey’et-i İdare” bir sene zarfındaki icraatını (muntazamman) rapor ile vuku bulan varidat ve masarifatını mübeyyin bilançosunu hey’et-i umummiyeye arzeder.
Madde 17 - Reis vekillerinden biri ile katib-i umumi, muhasip ve veznedar muvazzaf olacak ve her gün cemiyette isbat-i vucut ederek müracaatı kabul ve hariçle teması muhafaza ve idame edecektir.
Madde 18 - İdare memuru: aza-yı cemiyetten muvazzaf olarak tayin edilecektir. Cemiyet dahilindeki eşyanın muhafaza ve yegân yegân tesbit-i defter edilmesi, dahil-i cemiyette zapt ve raptın temini, sarfiyatın makbuzu alınmak ve muhasebeye tevdi olunmak üzere icrası, devirdeki takibatın ifası, zevatın kabulü, eyyam-ı resmiyede teşrifatın yapılması ve rasimelerin idaresi vezaifinden ibarettir. Cemiyete ait eşyanın suret-i hıfzı talimatname-i mahsus ile mukayyettir.
ŞUBE TEŞKİLATI
Madde 19 - Cemiyetin Kürtlerle meskun her vilayet, liva, kaza ve haiz-i ehemmiyet nahiye merkezlerinde birer şubesi vücude getirilecektir.
ŞUBE HEYET-İ UMUMİYESİ
Madde 20 - Şube mulitinde bulunan her nevi azadan teşekkül eder. Zaman ve mekan içtima bir hafta evvel vesait-i aleniye ve mümkine ile ilân edilir. Vakt-i muayyeninde içtima eden zevat heyet-i umumiye itibar olunur.
VAZİFESİ
Madde 21 - Hey’et-i İdarenin tekifatını bir senelik hülasa-i hesabiyeyi tetkik ve tezekkür ve icraat mazbatasını istima ve münakaşa ve tasdik eyler. Hey’et-i İdare-i cedideyi nizamname-i esasinin 18′nci maddesi mucibince intihap eyler.
Madde 22 - Hey’et-i Umumiye esna-yı içtimada içlerinden bir reis ve bir reis-i sani iki katip intihap eylerler. Kararlar sülüsan-ı ekseriyetle ittihaz edilir. Reyler hafidir.
ŞUBE HEY’ET-İ İSTİŞARESİ
Madde 23 - Merkez-i Umumide teşkil olunacak veçhile her şubenin bir hey’et-i istişaresi vardır. Aynı şerait ile intihap edilen mezkur azalar nizamname-i dahilinin 3′ncü maddesindeki vezaifı ifa eylemekle mükelleftir.
ŞUBE HEY’ET-İ İDARESİ
Madde 24 - Reis, reis vekili, katip, muhasebeci ve veznedar ve idare memuru ile bunlardan maada 3 ila 6 azadan ibarettir. İntihabatta nizamname-i esasinin 3′ncü maddesi nazarı dikkate alınır. Vazifeleri nizamname-i esasinin 6 - 13′ncü maddelerinde tayin edilmiştir.
ŞUBELERİN VEZAİFİ
Madde 25 - Her şubenin iki türlü vazifesi vardır, biri vezaifi esasiyesidir ki bu da merkezlerinde mütemekkin Kürtlerin ilmen, ahlakan ve ruhan teali ve terakkisine mevizeler, konferanslar, müsamereler tertibi suretiyle hizmet etmek ve tamimi maarif için dinî ve içtimaî risaleler neşrettirmek, muhtac-ı muavenet olanları himaye etmek, tahakkuk edecek ihtiyaçla şubenin sene-i maliyesine göre muavenet-i nakdiyede bulunmak ve Kürtlerin akvam ve meleli saire ile hüsnü amizeş ve münasebatını idare etmektir.
Madde 26 - Vezaif i umumiye ve resmiyesi ise merkezden tebellüğ edecegi tebligatı infaz ile efrat ile merkez beyninde vasıta olmak ve ahvali umumiye ve mahalliye hakkında her ay munı.azaman merkeze bir rapor ita-yı malumat eylemekten ibarettir.
Madde 27 - Şuabat vezaif-i esasiyesini ifa için nizamname-i esasinin mevadd-ı mahsusasını nazan dikkate alır. Vezaif-i umumiyesi için de merkezden irsal olunacak talimat ve tamimname ve beyanname ve telgraflara tevfikan icra-yı hareket eder.
Madde 28 - Şuabat, müesses ve idare azasını esamisini akibi teşekkülündc merkez-i umumiye bildirir. Her dört ay nihayetinde mamüfredat irat ve masarü’atını mübeyyin bir bilanço ile hasılatı safiyesinin nısfını merkeze alıkoyarak nısfı diğerini merkez-i umumiye irsal eyler.
KONGRE
Madde 29 - Her sene mayısın onbeşinde Dersaadette merkez-i umumide in’ikat eder. Hey’et-i idare azası ile o nisbette Hey’et-i Umumiye ve istişare azalanndan ve cemiyete mensup gazete murahhaslanyla her şubeden gônderilecek ikişer murahhastan ibaretter. Kongrelerde aza olacak zevatın behemahal 25 yaşım ikmal etmesi şarttır.
Madde 30 - 15 Mayıs’ta merkez-i umumide isbat-ı vücut eden aza ve murahhaslar ile kongre teşekkül etmiş addolunur ve içtimaa başlar.
Madde 31 - Kongre ilk içtimaında bir reis-i evvel, iki reis-i sani iki katip intihap eyler. Hey’et-i İdarenin bütün icraatı ve bir sene evvel umumi hey’et tarafından karar altına alınan maddelerin icra olunup olunmadığını tetkik eyler. Cemiyetin esasat-ı milliye ve içtimaiyesini takrir ve tesbit eyler. Lüzum görürse program ve nizamnameyi tadil eyler. Hey’et-i umumiye tarafından teklif edilen mevat ve şuabattan irsal edilen layihalarla azadan herhangi biri tarafından vukubulacak tekalif hakkında ittihaz-ı karar eyler.
MEVADD-I ŞİTA
Madde 32 - Cemiyet milletin vahdet ve teâlisi esası üzerine müessis olup ananat-ı milliye ve terbiye-i İslamiye ve medeniye ve milliyeye hörmet beynelekrat ittihat ve müveddet-i idame edeceğinden cemiyetin her ferdi temini infakı için bu esbaba karşı kendisini intiba’a vazifedar addetmelidir.
Madde 33 - İşbu nizamname-i dahili; cemiyetin tarih-i teşekkülü olan 6 Teşrin-i sani 333 tarihinden itibaren Hey’et-i İdare tarafından ittihaz edilen kaffe-i mukarrerata da şamildir.
Madde 34 - Şuabata gönderilen mühürlerin merkez-i umumide bir tatbik defteri bulunacak ve daima kontrol altında bulundurulacaktır.