İç Asya’da Bir Kürt Devleti: Gorîyan [1148-1214]

(Fotoğrafta, Sultan Giyasuddin'in yaptırdığı Herat'taki Cuma (Jama) Camisi)

İç Asya’da Bir Kürt Devleti: Gorîyan [1148-1214]
28 Ocak 2009 KurdistanTime
Kürt Goran aşiretinden Seyfeddîn Surî, tarafından 1148 yılında kuzeydoğu İran’da kurulan Gor Devleti, Harzemşahlar tarafından 1214′te başkent Firuzkuk’un ele geçirilmesi sonucu yıkıldı. 1148 yılına kadar Selçuklu devletine bağlı bir beylik olan Gorîler Seyfeddîn’in beyliğin başına geçmesiyle birlikte bu tarihte bağımsızlık ilan ettiler.
Sûri, kısa bir süre içerisinde devletinin sınırlarını genişletti. Bağımsızlığından kısa bir süre sonra Gazne’ye bir sefer düzenleyerek burayı fethetti ve Kürt topraklarına kattı. Fakat büyük fetihten bir yıl sonra Gazneli Behram Şah bir ordu toplayarak Gazne’yi geri aldı ve Seyfeddîn Surî’yi işkenceyle öldürdü. Bunun üzerine Seyfeddîn’in kardeşi Eledîn Hûsên, bir intikam saldırısıyla Gazneyi tekrar aldı ve sultanları dahil bütün Gazne halkını kılıçtan geçirdi. Gazne’yi de ateşe vererek yaktı. Bu olaydan sonra kendisine “dünyayı yakan” anlamında Şewater Şah adı verildi. Kendisinden sonra gelen Gor hükümdarı Gıyasuddin Goran, Selçuklu ve Oğuzlarla sürekli çatışma halini şiddetlendirererek 1173′te büyük bir hareket başlattı ve kademeli olarak Gazne, Herat, Multan, Uccah, Siudi, Esaver, Debut ve Lahor şehrini ele aldı ve Gazneli Sultan Mahmud Hanedanlığı’ndan artakalan büyük-küçük bir çok beyliği ortadan kaldırarak, kardeşi Muhammed Gorî’yi (Muizzeddin), Gaznelilerin varisi ilan etti. Muhammed Gorî, 1192′de Kuzey Hindistan ve Bengal’i fethetederek Kudbeddîn Aybeg adlı Türkmen komutanını Delhi’ye genel vali tayin etti. Giyasuddin’in 1202′de, kardeşi Muizzeddin Muhammed Gorî’nin ise 1206′da Türk suikastçiler tarafından öldürülmesi sonucu devlet zayıfladı ve hanedanlık parçalandı. Hanedanlığı devralan Gıyaseddîn Mahmud’un da 1212′de öldürülmesinden sonra yerine geçen oğlu Bahauddîn yoğun saldırılara fazla direnemedi, sonrasında da bir türlü istikrar sağlanamadı ve 1214′te Gor Devleti, başkentin düşmesi sonucu ortadan kaldırıldı.
Hükümdar Giyasuddin’in Herat’ta yaptırdığı Eşler Camii, İslam mimarîsinde bir devrim niteliğindeydi ve mimaride yeniliğin başlangıcı oldu. Yine Delhi’deki mimari yapılar ihtişamıyla göz kamaştırır niteliktedir. Kültür ve sanat yatırımları daha çok mimarî üzerinde gelişen Gorlar’ın döneminde Kürtçe’nin Hawramî olarak da bilinen Gorî lehçesi önem kazandı ve bir çok şair, filozof ve bilim adamı yetişti.
Gurîler sırasıyla şu hükümdarlar tarafından yönetildi.
İzzeddin Hüseyin (1100-1146)
SeyfeddinSuri (1146-1149)
Birinci BehaeddinSam (1149-1149)
Alaeddin Hüseyin (1149-1161)
Seyfeddin Muhammed (1161-1163)
Gıyaseddin Muhammed (1163-1203)
Muizzeddin Muhammed (1203-1206)
GıyaseddinMahmud (1206-1212)
İkinci BehaeddinSam (1212-1213)
AlaeddinAtsız (1213-1214)
AlaeddinMuhammed (1214)
Bamiyan ve Tuharistan’daki Kürt merkezinde de Gurîlerin ikinci bir eyaleti bulunmaktaydı. Bu eyaleti vali statüsünde sırasıyla aşağıdaki isimler yönetmiştir.
Fahreddin Mes’ud (1145-1163)
Şemseddin Muhammed (1163-1192)
Behaeddin Sam (1192-1206)
Celaleddin Ali (1206-1215)